Brexit ολοταχώς μετά τον θρίαμβο Τζόνσον

Του Κώστα Ράπτη

Στους ρωμαϊκούς θριάμβους οι νικητές στρατηγοί συνηθιζόταν να σέρνουν πίσω από το άρμα τους τον αρχηγό των ηττημένων. Στην περίπτωση του Μπόρις Τζόνσον το άρμα του ενοίκου της Ντάουνινγκ Στριτ θα πρέπει να ακολουθεί ολόκληρη στρατιά.
Πρώτος ο πρώην πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, ο οποίος προκήρυξε το δημοψήφισμα του 2016, για να δει, παρά πάσα προσδοκία, τη συμφωνία του με την Ε.Ε. να απορρίπτεται βοηθούντων επιφανών Τόρηδων ανταρτών, όπως ακριβώς ο Μπόρις Τζόνσον. Δεύτερη η διάδοχός του Τερέζα Μέι, η οποία απέτυχε να υλοποιήσει τη λαϊκή εντολή για το Brexit, προσκρούοντας κυρίως στις αντιρρήσεις των ίδιων ευρωσκεπτικιστών. Τρίτοι, όλοι εκείνοι οι ευρωπαϊστές πολιτικοί, τόσο στο Συντηρητικό Κόμμα όσο και στην αντιπολίτευση, που αντί να βάλουν πλάτη σε ένα ταχύ, φιλικό και συναινετικό διαζύγιο με την Ε.Ε. παρασύρθηκαν από την αυταπάτη της αντιστροφής του αποτελέσματος του 2016 σε ένα δεύτερο δημοψήφισμα, βυθίζοντας τη χώρα σε έναν κοινοβουλευτικό τραγέλαφο και ανοίγοντας τον δρόμο για την έλευση στην εξουσία εκείνου που μπορούσε να υποσχεθεί στους Βρετανούς την "πάση θυσία" (do or die) υλοποίηση της εξόδου. Τέταρτος ο Νάιτζελ Φαράτζ του Κόμματος του Brexit, ο οποίος απωθήθηκε στο περιθώριο. Τελευταίοι, οι ηγέτες των Εργατικών, Τζέρεμι Κόρμπιν και των Φιλελεύθερων Δημοκρατών Τζο Σουίνσον, που μετά τις προχθεσινές βουλευτικές εκλογές, έχασαν ο μεν πρώτος τη διεκδικούμενη πρωθυπουργία και την αρχηγία του κόμματός του, η δε δεύτερη ακόμη και τη βουλευτική της έδρα.

Υποτιμήθηκαν οι Βρετανοί
Όλοι αυτοί προφανώς υποτίμησαν τις δεξιότητες, αν μη τι άλλο τακτικές, ενός αντιπάλου, ο οποίος ήταν του συρμού να περιγράφεται στον εγχώριο και διεθνή Τύπο ως γραφικός. Κυρίως όμως υποτίμησαν και παρερμήνευσαν τις διαθέσεις του βρετανικού λαού και την αποφασιστικότητά του να γυρίσει σελίδα στις σχέσεις με την ηπειρωτική Ευρώπη.

Δεν ήταν οι μόνοι. Μεγάλο μέρος ευθύνης φέρουν οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες, οι οποίοι άλλοτε καλλιεργούσαν (λ.χ. ο Ντόναλντ Τουσκ κατά κόρον) την ιδέα της ακύρωσης της επιλογής του Brexit, άλλοτε διαπραγματεύονταν (οι Γάλλοι πρώτοι και καλύτεροι) με διαθέσεις τιμωρητικές, υπαγορευόμενες περισσότερο από ιδεολογικό ζήλο παρά από πολιτικό ρεαλισμό, άλλοτε δημιουργούσαν εκβιαστικές καταστάσεις γύρω από εθνικά ευαίσθητα ζητήματα, όπως το ιρλανδικό σύνορο, και άλλοτε συναινούσαν στο παιχνίδι των καθυστερήσεων, που δεν βοηθούσε ούτε το βρετανικό πολιτικό σύστημα να αναλάβει τις ευθύνες του.

Ο νικητής και οι ηττημένοι
Όλα αυτά έχουν τώρα αλλάξει. Ο Μπόρις Τζόνσον χάρισε στους Τόρηδες μια νίκη που όμοιά της δεν είχε υπάρξει από τα χρόνια της Μάργκαρετ Θάτσερ, διείσδυσε σε παραδοσιακά εκλογικά προπύργια των Εργατικών και εξασφάλισε κοινοβουλευτική πλειοψηφία αρκετά άνετη, ώστε να μπορεί να προχωρήσει από εδώ και πέρα χωρίς να είναι όμηρος των όποιων εσωκομματικών αντιρρησιών. Η έξοδος από την Ε.Ε. είναι οριστική, αμετάκλητη, νομιμοποιημένη εκ νέου από τη λαϊκή ψήφο και θα έχει πραγματοποιηθεί, επί τη βάσει της συμφωνίας που έχει διαπραγματευθεί ο Τζόνσον με τους "27", μέχρι τις 31 Ιανουαρίου.

Αντίθετα, οι Εργατικοί με την ασαφή και αμφιταλαντευόμενη στάση τους στο ζήτημα του Brexit, την ώρα που ταυτοχρόνως πραγματοποιούσαν αριστερή προγραμματική στροφή, έχασαν από όλες τις πλευρές. Η θέση τους ήταν πολύ ευρωπαϊστική για να έχει απήχηση έξω από τα "εξωστρεφή" κοινωνικά στρώματα της νοτιοανατολικής Αγγλίας, αλλά και πολύ ριζοσπαστική για τα ίδια αυτά στρώματα.

Το στοίχημα της αλλαγής σελίδας
Το Συντηρητικό Κόμμα έχει πλέον μεταμορφωθεί κατ' εικόνα και ομοίωση του ηγέτη του. Μια νέα εποχή ξεκινά στη Βρετανία – και ενδεχομένως, με τη δύναμη του παραδείγματος, ευρύτερα στην Ευρώπη. Μια εποχή που θα σημαδεύεται από επανεθνικοποίηση πολιτικών, αναγκαστική αύξηση των δημοσίων δαπανών και επενδύσεων, καθώς και από εντονότερους ανταγωνισμούς.

Το στοίχημα είναι δύσκολο – αφού ο Τζόνσον αναλαμβάνει μια χώρα βαθιά διαιρεμένη, κυρίως μεταξύ μεγάλων αστικών κέντρων και περιφέρειας, όπως όλο και συχνότερα πλέον παρατηρείται σχεδόν οπουδήποτε στην Ευρώπη. Αναλαμβάνει, επίσης, τη διακυβέρνηση ενός Βασιλείου όλο και λιγότερο Ηνωμένου, αφού η παντοκρατορία των αυτονομιστών του SNP (που τάσσονται υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε.) βορείως των συνόρων και η ανάδυση του "αγγλικού εθνικισμού" πίσω από την υπόθεση του Brexit, καθιστούν ολοένα και πιο επιθυμητή, αυτήν τη φορά και από τις δύο πλευρές, τη διάρρηξη των σχέσεων Αγγλίας-Σκωτίας. Ομοίως στη Βόρεια Ιρλανδία, η ιδέα της ένωσης με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας αρχίζει και γίνεται δημοσκοπικά πλειοψηφική.

Οι αντιδράσεις των αγορών και η επόμενη μέρα
Οι αγορές, πάντως, ήδη με τις πρώτες αντιδράσεις τους έδειξαν να αισιοδοξούν. Μολονότι το Brexit δεν ήταν ποτέ της αρεσκείας τους, η προοπτική μιας επικράτησης των Εργατικών υπό τον Τζέρεμι Κόρμπιν, με βάση ένα αριστερό πρόγραμμα επανεθνικοποιήσεων, αποτελούσε συγκριτικά εφιάλτη. Και πάντως, η προοπτική κυβερνητικής σταθερότητας, η εξάλειψη του σεναρίου ενός "άτακτου Brexit" και η λελογισμένη αύξηση των δημοσίων δαπανών και επενδύσεων για έργα υποδομών που υπόσχεται ο Τζόνσον (όσο και αν μένουν ασαφείς οι λεπτομέρειες) καλλιεργεί στον επιχειρηματικό κόσμο προσδοκίες – και στην Τράπεζα της Αγγλίας τάσεις για αύξηση των επιτοκίων.

Αυτό που δεν μπορεί ακόμη να προεκτιμηθεί είναι το πώς θα ξεδιπλωθούν οι διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. για τη μελλοντική σχέση των δύο πλευρών. Με βάση τα ισχύοντα, απομένει χρόνος μόλις 11 μηνών ανάμεσα στην 31η Ιανουαρίου και το τέλος της μεταβατικής περιόδου, την 31η Δεκεμβρίου 2020, ώστε η νέα αυτή διαπραγμάτευση να ολοκληρωθεί. Ο ίδιος ο Τζόνσον έχει δεσμευθεί να μη ζητήσει την επιτρεπόμενη (έως και διετή) παράταση της μεταβατικής περιόδου, όμως το πιθανότερο είναι να αναθεωρήσει αφού τα χρονικά περιθώρια είναι ασφυκτικά και σε τεχνικό επίπεδο – για να μη μιλήσει κανείς για τη διαδικασία επικύρωσης της όποιας συμφωνίας από τα κοινοβούλια των "27".

Ήδη γίνεται λόγος για ολοκλήρωση καταρχήν μιας εμπορικής συμφωνίας, με μετάθεση των σχετικών με τις υπηρεσίες σε επόμενη φάση.

Το νέο μπρα-ντε-φερ
Σε μιαν ιδιόμορφη επανάληψη της διαδικασίας του διαζυγίου, ο Βρετανός πρωθυπουργός απειλεί να αρκεστεί σε μιαν απλή σχέση συναλλαγών με βάση τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού και να μη συναινέσει σε μια εμπορική συμφωνία που θα είναι ετεροβαρής για τη χώρα του. Αυτό σημαίνει ότι οι "27" θα πρέπει να καταλήξουν σε μια στρατηγική αντίληψη για τη μελλοντική τους σχέση με τη Βρετανία, την οποία αρνούνταν και να συζητήσουν πριν ολοκληρωθεί το διαζύγιο. Αλλά και ο Τζόνσον θα πρέπει ενδεχομένως να εγκαταλείψει τα σχέδια για πλήρη αποσύνδεση από το ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο και για μετατροπή της χώρας του σε μια "Σιγκαπούρη στη Μάγχη".