Ένα αφιέρωμα στην μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη

Ένα αφιέρωμα στην μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια που σχεδόν αθόρυβα τις τελευταίες δεκαετίες δημιούργησε ένα συμπαγές ποιητικό σώμα ιδιαίτερης αξίας και ομορφιάς. Βίντεο, συνεντεύξεις, αναγνώσεις και μια βαθιά αυτοβιογραφική αφήγησή της στο LIFO

Eπρεπε να περάσουν τα χρόνια για να αναφανεί το ποιητικό μέγεθος αυτής της γυναικείας φωνής. Τώρα είμαστε βέβαιοι και το ομολογούμε – όχι δημόσια, αλλά στις παρέες μας, που είναι και το σημαντικότερο: η Αγγελάκη-Ρουκ, είναι μια από τις μεγαλύτερες Ελληνίδες ποιήτριες που υπήρξαν ποτέ. Το έργο της, με αξιοθαύμαστη συνέχεια, έχει εφεύρει μια δική του γλώσσα, απλή και βαθιά, όπως τα ζωτικά στοιχεία.Αρχίζουμε το αφιέρωμά μας με τον μεγάλο αυτοβιογραφικό της μονόλογο, που δημοσιεύτηκε φέτος στη LIFO.

Αυτή είναι η ζωή μου

Γεννήθηκα στα Εξάρχεια, Μεταξά και Μεσολογγίου. Και να που με τα χρόνια πάλι εδώ επέστρεψα, ψηλά στην Ασκληπιού όπου ζω τώρα. Τα θυμάμαι, όταν ήμουν κορίτσι, ως μία πολύ συμπαθητική γειτονιά του κέντρου, όπου έμεναν αρκετοί φοιτητές, καλλιτέχνες, άνθρωποι των γραμμάτων κ.λπ., απλοί, φιλικοί, δίχως την κολωνακιώτικη υπεροψία που παραμόνευε λίγα στενά παραπάνω. Τώρα, πια, βέβαια είναι μια περιοχή «καταραμένη», όπως και όλο το παλιό αθηναϊκό κέντρο θαρρώ. Δεν κυκλοφορώ πλέον για να το διαπιστώσω ιδίοις όμμασιν που λένε, αλλά δεν θέλει και πολύ, το «πιάνεις» στον αέρα, ακόμα και από το μπαλκόνι σου. 

Βεβαίως και μένω στο νοίκι. Ήταν μια σοφή επιλογή της οικογένειάς μου, που ακολούθησα κι εγώ. «Μα, πώς εσείς, ένας επιτυχημένος δικηγόρος, δεν έχετε αποκτήσει δικό σας διαμέρισμα;», ρωτούσαν τότε κάποιοι τον πατέρα μου. «Μια ιδιοκτησία είναι ήδη αρκετή...», απαντούσε εκείνος, εννοώντας το εξοχικό μας στην Αίγινα με τις φιστικιές, τον μικρό μου παράδεισο. Έναν παράδεισο που χρωστώ, ουσιαστικά, σε μία καταστροφή, μια κι εκείνος το είχε πάρει το '23 μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών – είχαν μεγάλη περιουσία στα Δαρδανέλλια οι παππούδες, αλλά τότε χάθηκαν όλα και μας έμεινε η Αίγινα. Αγαπούσε, ξέρετε, πολύ τη γη και πέρασε και σε μένα αυτή την αγάπη. Δυστυχώς, βέβαια, λόγω υγείας δεν μπορώ πια να ταξιδέψω στο νησί κι αυτό μου έχει στοιχίσει.

«Ανατολίτης» ο πατέρας, «δυτική» η μητέρα, μια και ήταν από την Πάτρα, που στην εποχή της φάνταζε πιο πολιτισμένη και από την Αθήνα. Λιμάνι βλέπετε, πύλη για την Ευρώπη και τα λοιπά, μέχρι όπερα διέθετε. Ένιωθα, λοιπόν, να ενώνω στην ύπαρξή μου Ανατολή και Δύση. Κοσμοπολίτες οι δικοί μου, άνθρωποι ανοιχτόμυαλοι, προοδευτικοί, κοσμοπολίτισσα κι εγώ από κούνια! Περίμενα, θυμάμαι, πώς και πώς να τελειώσω το γυμνάσιο –πήγαινα σε αυτό του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου– και να φύγω στη Γαλλία για σπουδές κοντά στον Νίκο τον Καζαντζάκη, τον νονό μου, που με περίμενε εκεί. Δυστυχώς, απεβίωσε έναν μόλις μήνα προτού κάνω εκείνο το ταξίδι... Εν τέλει, έκανα πρώτα εδώ αγγλική φιλολογία κι έπειτα πήγα κι έμεινα με τη νονά μου, την Ελένη, στη Νίκαια και ύστερα στη Γενεύη, όπου σπούδασα μεταφράστρια και διερμηνέας .

Έγραφα από κοριτσάκι. Αρχικά ιστοριούλες, έπειτα ποίηση. Πρωτοδημοσίευσα στο περιοδικό «Καινούργια Εποχή» το φθινόπωρο του '56. Ήταν το ποίημα «Μοναξιά». Λες κι ήξερα τότε ακόμα, 17 χρόνων κοπέλα, τι ακριβώς σήμαινε αυτό! Ο νονός μου, όταν το διάβασε, ενθουσιάστηκε, μου έκανε κριτική διθυραμβική, αλλά δεν τον πήρα σοβαρά, άργησα να πιστέψω στον εαυτό μου ή μάλλον στη γραφή μου. Με τα χρόνια αντιλαμβάνομαι, βέβαια, πόσο με είχε βοηθήσει το περιβάλλον και τα διαβάσματα που είχα από πιτσιρίκα – σπάνια τύχη. Σπάνιο είναι, όμως, για έναν ποιητή να αναγνωριστεί στην ακμή του και εν ζωή, όπως συνέβη μ' εμένα. Από την ποίηση, ωστόσο, δεν βιοπορίζεται κανείς. Ούτε εύκολα, ούτε καν δύσκολα – βασικά, από τις μεταφράσεις έζησα και ζω.

Σιχαίνομαι το χρήμα και όλη τη νοοτροπία πίσω από την απόκτησή του. Είναι το πιο εθιστικό ναρκωτικό, το πλέον καταστροφικό. Ήμουν, βέβαια, καλοαναθρεμμένη, από σπίτι, στερημένα δεν έζησα, έμαθα όμως να μην κοιτάω πέρα από τα χρειαζούμενα. Αυτό το λιτό πνεύμα διέπνεε όλη την οικογένεια και φυσικά την ανατροφή μου. Ούτε ως κοπέλα μ' ενδιέφεραν τα λούσα – τα διαβάσματα και τα γραπτά μου μ' ένοιαζαν, οι έρωτες επίσης, η τρυφηλότητα όμως ποτέ. 

Σε μια συνέντευξη που έδωσα πρόσφατα σε εφημερίδα έβαλαν τίτλο ότι είπα, τάχα μου, πως μόνη ελπίδα μας είναι η καταστροφή. Όμως δεν σοβαρολογούσα, αστειευόμουν. Πιστεύω, αντίθετα, ότι εποχές που είναι πρέπει να αναζητήσουμε ξανά την ελπίδα, μια ελπίδα που περιπλανιέται δεξιά-αριστερά άστεγη, άνεργη, αποπροσανατολισμένη, να τη στεγάσουμε εντός μας και τη βάλουμε να μας κάνει καμιά δουλειά. Για να γίνει, βέβαια, αυτό θα πρέπει να πάψουμε τις διχόνοιες και να συνενωθούμε. Αρκετά με τους εμφύλιους διχασμούς σε αυτήν τη χώρα. Και σιγά τους διχασμούς δηλαδή, εγώ απλώς βλέπω να τσακώνεται το αφεντικό του Κώστα με το αφεντικό του Νίκου και ο υπάλληλος της Καίτης με τον υπάλληλο του Γιώργου, δεν μπαίνει δηλαδή καν θέμα ουσιαστικών διαφορών...

Η ποίηση δεν έχει κανόνες, δεν τους χρειάζεται! Για την ακρίβεια, έχει τους δικούς της ιδιαίτερους κανόνες, που μπορείς να τους διαμορφώνεις μόνος σου. Ίσως γι' αυτό ταίριαζε τόσο με την ιδιοσυγκρασία μου. Αν είμαι αισιόδοξη για το μέλλον της ποίησης; Κοίτα, όσο υπάρχουν άνθρωποι πάντα θα υπάρχει, πιστεύω, αυτή η βαθιά εσωτερική ανάγκη που την υπαγορεύει. Ίσως όμως και όχι. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το ίδιο το ανθρώπινο μέλλον, πόσο μάλλον αυτό της ποίησης! Στην Ελλάδα πάντως έχει «ψωμί» ακόμα, αν κρίνω από τα γραπτά που μου στέλνουν. Ποίηση μπορεί να γράψει κανείς και στην οθόνη του υπολογιστή –εγώ όχι, είμαι βλέπετε άλλης γενιάς–, το βρίσκω ωστόσο συγκινητικό σε μία τόσο προηγμένη τεχνολογικά εποχή να υπάρχουν άνθρωποι που να επιμένουν να βασανίζονται πάνω από μια κόλλα χαρτί. Θα συμβούλευα, πάντως, όποιον επιθυμεί να γίνει ποιητής να σκύψει καταρχάς στην πραγματικά μεγάλη ποίηση, να νιώσει ξετρελαμένος μαζί της, όπως εγώ μικρότερη, όταν ανακάλυψα τον Καβάφη, κι ύστερα να βάλει πλώρη για τα βαθιά.

Η μετάφραση είναι μια ολόκληρη τέχνηαπό μόνη της. Ουσιαστικά, είναι σαν να γράφεις ένα παράλληλο, «δικό σου» βιβλίο. Έχει τύχει, ξέρετε, να αλλάξω ολόκληρες προτάσεις προκειμένου να αποδοθούν καλύτερα στη δική μας γλώσσα. Έπειτα, αν συναντήσεις κάποια παροιμία, ένα σχήμα λόγου κ.λπ., τι θα κάνεις; Αυτούσιο δεν θα έχει νόημα, θα πρέπει, λοιπόν, να βρεις αντιστοιχίες στη δική σου γλώσσα. Έχω μεταφράσει από αγγλικά και από γαλλικά, αλλά πιστεύω πως οι καλύτερες μεταφράσεις μου είναι από ρωσική λογοτεχνία και ποίηση, όπως του Πούσκιν και του Μπρόντσκι – λατρεύω τη γλώσσα αυτή, ίσως επειδή την είχα πρωτομάθει κοντά στην γκουβερνάντα μου.

Η σχέση μου με τον Ρόντνεϊ Ρουκ ήταν καθοριστική. Γνωριστήκαμε σε μία ταβέρνα στην Πλάκα το '63, παντρευτήκαμε μόλις δύο βδομάδες μετά και ήμαστε μαζί μέχρι τον θάνατό του το 2007. Αγαπηθήκαμε βαθιά με αυτό τον άνθρωπο. Υπήρχε μεταξύ μας άπειρος σεβασμός, εκτίμηση και κατανόηση. Τίμιος, ευθύς, ειλικρινής, ήταν ο ιδανικός σύντροφος ζωής. Καθένας μας ήταν απολύτως ελεύθερος να κάνει τα δικά του πράγματα, αλλά ήξερε ότι ο άλλος ήταν πάντα εκεί. Ταξιδέψαμε πολύ μαζί, πήγαμε Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Ινδία... Παιδιά δεν αποκτήσαμε γιατί μυστικά κάπου μας «βόλευε» και τους δύο αυτό – εγώ είχα την ποίηση και τις μεταφράσεις, εκείνος ήταν χαμένος στα βιβλία του, όντας κλασικός φιλόλογος, πού καιρός γι' άλλα! Όχι, δεν το μετάνιωσα, δεν ήμασταν εμείς για παιδιά.

Δεν υπάρχει καμιά υψηλά ιστάμενη μεταφυσική αλήθεια. Υπάρχει μόνο η προσωπική αλήθεια που καθένας τη βρίσκει στο τέλος μόνος του, δεν μπορεί να του την εμφυσήσει κανείς. Και τι πιο αληθινό από έναν τρόπο ζωής τέτοιο, ώστε να καταφέρνεις να μην πληγώνεις και να μην πληγώνεσαι! Εμένα εκείνο που με πληγώνει περισσότερο είναι η μωροφιλοδοξία κάποιων ανθρώπων και η τάση τους να σε εκμεταλλεύονται. Εκείνο, αντίθετα, που εκτιμώ απεριόριστα είναι η γενναιοδωρία, υλική και πνευματική.

Αν με ευνόησε η ζωή; Και ναι και όχι. Σίγουρα με ευνόησε στο ότι κατάφερα να κάνω αυτό που ήθελα, να ζήσω με τους δικούς μου όρους, δίχως να μου επιβληθεί οτιδήποτε. Είχα, ωστόσο, την ατυχία να πάθω μικρή μια άσχημη λοίμωξη (σταφυλόκοκκο) που μου άφησε κουσούρια και για την οποία η θεραπεία ανακαλύφθηκε μόλις λίγους μήνες μετά – αν την είχα πάρει έγκαιρα, θα ήμουν υγιής, από την άλλη, βέβαια, μπορεί να μη γινόμουν ποτέ ποιήτρια. Το ποίημα, βλέπετε, πρέπει να έχει κάποια πληγή για να ακουμπήσει, ψυχική ή σωματική..

Με θλίβει που δεν μπορώ να κινούμαι πλέον. Μεταφράσεις δεν μπορώ να κάνω πια. Τελευταία, επίσης, δεν έχω καθόλου έμπνευση, έναν χρόνο έχω να γράψω οτιδήποτε. Ίσως είναι η περίοδος. Ο ποιητής έχει βλέπετε τις περιόδους του, ακριβώς όπως οι γυναίκες. Νιώθω, επίσης, τη μνήμη μου να με εγκαταλείπει. Αυτό το τελευταίο, βέβαια, μπορεί να είναι ταυτόχρονα πρόβλημα αλλά και ευλογία. Ακόμα και από τους έρωτές μου, ακόμα και από τον Ρόντνεϊ, το μόνο που μπορώ να ανακαλέσω πλήρως είναι η γεύση. Αυτή είναι, φαίνεται, η τελευταία αίσθηση που διατηρείται έντονη.

Αυτό είναι ένα νέο ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ και δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο τεύχος της «Ποιητικής» που μόλις κυκλοφόρησε. Δεν σε πιάνει από τα μούτρα (όπως συνηθίζει η κακή ποίηση), όμως σου κολλάει στο μυαλό – σαν τραγούδι που ξέρεις, και δεν θυμάσαι πού το πρωτάκουσες...

Το τελευταίο ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ

Καθρέφτη μου, σ' εσένα μιλάω, εσένα έχω μπροστά μου, άλλο κανένα. Οι άνθρωποι, φίλοι, χάθηκαν. Χάθηκαν απ' τη ζωή ή χάθηκε το νόημα που έβρισκαν σε μένα; Με κοιτάς, σε κοιτώ, ένα πρόσωπο νεανικό προσπαθώ να θυμηθώ, ωραίο ποτέ, όμως πάντα εκφραστικό της στιγμής και μόνο. Σ' αγνοούσα τότε κι έτρεχα, λαχάνιαζε το σώμα που μου είχε απομείνει –ανάπηρο απ' την αρχή–, ήθελα να το εκμεταλλευτώ, να το χαρώ, ν' αφεθώ στον αέρα, στη θάλασσα, στον αμερόληπτο έρωτα. Τις φιλενάδες μου με τα τέλεια κορμιά που έλαμπαν στον ήλιο, δεν ζήλεψα ποτέ, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι οι άνθρωποι μου είχαν στερήσει κάτι που μου ανήκε. Και τώρα ήρθε της εξομολόγησης η ώρα. Μικρέ μου καθρέφτη, που τελευταία σ' έχω συνέχεια μπροστά μου για να σε συνηθίσω: Σε μισώ. Θα με συγχωρέσεις; Μίσος τι θα πει δεν ήξερα. Αλλά τώρα, να, βλέπω το πρόσωπό μου κι εξαγριώνομαι ενάντια στη φύση. Μέσα μου βαθιά, βέβαια, ξέρω ότι ο εχθρός μου δεν είσαι εσύ, αλλά ο χρόνος. Ο χρόνος όμως παραμένει πάντα ασύλληπτος αφού τα αμαρτήματά του όλο αναβάλλονται κι αυτός διαφεντεύει ακόμη τη ζωή μου. Καθρέφτη μου, θύμα είσαι κι εσύ του ανθρώπινου παραλογισμού. Σ' ευχαριστώ που μου παραστέκεσαι και μ' αφήνεις να σε μισώ

Oι απαντήσεις της στο ερωτηματολόγιο του Προυστ

Ποια είναι η εικόνα που έχετε για την απόλυτη ευτυχία;

Να μην έχω καμία υποχρέωση, να κάνω αυτά που θέλω, ηρεμία, ησυχία, σκέψεις, σημειώσεις και ξεκούραση, πριν την τελική ξεκούραση.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας; Φοβάμαι γιατί είμαι μόνη μου, μην πέσω, γιατί αν πέσω, δεν έχω κανέναν να με σηκώσει.

Ποιο εν ζωή πρόσωπο εκτιμάτε περισσότερο;

Τον Τίτο Πατρίκιο.

Σε ποιο πράγμα προδώσατε τον εαυτό σας και μετανιώνετε περισσότερο γι' αυτό;

Δεν έχω προδώσει ποτέ, είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα για τα οποία είμαι περήφανη.

Για ποια προδοσία του εαυτού τους οικτίρετε τους άλλους; Δεν κρίνω τους άλλους.

Ποιο εν ζωή πρόσωπο σιχαίνεστε περισσότερο;

Σιχαίνομαι αυτούς που σιχαίνονται τους άλλους.

Ποιο είναι το αγαπημένο σας απόφθεγμα; "To be, or not to be?"

Τι νοσταλγείτε περισσότερο;

Τα νιάτα μου

. Ποιο είναι το πιο εξωφρενικό πράγμα που έχετε κάνει;

Εάν εξωφρενικό σημαίνει ριψοκίνδυνο, τότε έχω κάνει πολλά.

Ποιο είναι το αγαπημένο σας ταξίδι;

Το ταξίδι μου στην Αμερική.

Ποια θεωρείτε την πιο υπερεκτιμημένη αρετή;

Τη δημοσιότητα. Ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό σας; Η ντομπροσύνη.

Ποιο χαρακτηριστικό προτιμάτε περισσότερο σε κάποιον; Την απλότητα και την γλυκύτητα.

Τι θεωρείτε πιο σημαντικό στους φίλους σας; Την ευθύτητα.

Ποια είναι η καλύτερη συμβουλή που σας έχουν δώσει; Σε ένα γράμμα που μου είχε στείλει ο νονός μου Νίκος Καζαντζάκης "κλωσσοπούλι του Παρνασσού μην με ντροπιάσεις"

Πότε κλάψατε για τελευταία φορά; Δεν θυμάμαι, θέλω να κλάψω και δεν βγαίνουν δάκρυα.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μύθος για τη διασημότητα; Η σημασία της.

Διαλέξτε πέντε λέξεις που περιγράφουν τον εαυτό σας; Καρδιά, υγεία, έρωτας, φύση, φιλία.

Ποιοι είναι οι δύο καλύτεροί σας φίλοι; Ο Νίκος και ο Γιάννης Ποια μουσική θα θέλατε να παίξουν στην κηδεία σας; Mozart.

Τι θεωρείτε ως έσχατο βαθμό δυστυχίας; Την αρρώστια.

Πού θα θέλατε να ζείτε; Εδώ που ζω και κυκλοφορώ.

Ποια είναι η αγαπημένη σας απασχόληση; Το γράψιμο και το διάβασμα.

Σε ποιες περιπτώσεις λέτε ψέματα; Όταν κάτι αφορά τα μυστικά των άλλων.

Τι απεχθάνεστε περισσότερο στην εμφάνισή σας; Δεν ήμουν ποτέ ωραία, αλλά τώρα μισώ τα σημάδια του χρόνου.

Ποιες λέξεις ή φράσεις χρησιμοποιείτε υπερβολικά; Ενσυνείδητα δεν επανάλαμβάνομαι, υποσυνείδητα δεν ξέρω. Ας το κρίνουν οι άλλοι. Τι ή ποιον αγαπάτε περισσότερο στη ζωή σας;

Το πρόσωπο που αγαπάω περισσότερο είναι ο άνδρας μου που πέθανε. Για ποιο πράγμα μετανιώνετε περισσότερο; Δεν μετανιώνω.

Πότε και πού υπήρξατε ευτυχισμένης; Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που έζησα μια ζωή με τους δικούς μου όρους.

Ποιο ταλέντο θα θέλατε να είχατε; Αυτό που έχω.

Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς; Θα αναφέρω ποιητές: Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Σαρλ Μπωντλαίρ και ένα σωρό άλλοι Ποιος είναι ο αγαπημένος σας φανταστικός ήρωας; Η Άννα Καρένινα. Ποιοι είναι οι πραγματικοί ήρωες σας; Οι επιζώντες. Ποια είναι τα αγαπημένα σας ονόματα; Αλέξης, Αντώνης, Κατερίνα, Ελένη.

Τι απεχθάνεστε περισσότερο; Το ψέμα.

Ποια είναι η παρούσα διανοητική σας κατάσταση; Ακόμα βαστάει ο νους.

Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στον εαυτό σας, τι θα ήταν αυτό; Την ηλικία μου. Aν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στην οικογένεια σας, τι θα ήταν αυτό; Τίποτα.

Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερή σας επιτυχία; Το ότι έχω γράψει μερικά καλά ποιήματα. Αν μπορούσατε να διαλέξετε πώς να επιστρέψετε στη ζωή, τι θα θέλετε να είστε; Αυτό που είμαι τώρα, πάλι από την αρχή.

περισσότερα διάβασε εδώ :http://www.lifo.gr/team/Plus/54194