Ιός του Δυτικού Νείλου: Οδηγός Επιβίωσης

Των ΑΝΤΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ και ΑΘΗΝΑΣ ΣΟΥΡΔΗ*

Τις τελευταίες ημέρες εμφανίζονται όλο και περισσότερα κρούσματα από τον ιό του Δυτικού Νείλου και σε ορισμένες περιοχές η νόσος τείνει να λάβει διαστάσεις επιδημίας. Σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ τα κρούσματα του ιού αναμένεται με παρουσιάσουν αύξηση της επόμενες ημέρες, ενώ ήδη έχουν αναφερθεί 5 θάνατοι και 77 νοσηλείες από αυτόν. Τα περιστατικά εντοπίζονται κυρίως σε 33 δήμους* σε όλη τη χώρα με τους περισσότερους να βρίσκονται στην Αττική και τη Μακεδονία.

*Αφορά τους δήμους Ηρακλείου (Αττικής), Ηλιουπόλεως, Σαλαμίνας, Κορυδαλλού, Νικαίας, Μεθάνων, Λουτρακίου, Μεγάρων, Ελευσίνας, Ασπροπύργου, Τανάγρας, Χαλκίδας, Αλίαρτου, Θήβας, Χαλκηδόνας, Ωραιοκάστρου, Βόλβης, Κορδελιού, Θεσσαλονίκης, Δέλτας, Αλεξανδρείας, Βέροιας, Παιονίας (Κιλκίς) και Μυλοποτάμου (Ρέθυμνο).

Ο ιός του Δυτικού Νείλου είναι μία πάθηση που μεταδίδεται στον άνθρωπο από τα κουνούπια. Τα τελευταία μολύνονται όταν τραφούν από ένα πτηνό που είναι φορέας του ιού. Περίπου 2 εβδομάδες αργότερα, το κουνούπι μπορεί να μεταδώσει τον ιό στον άνθρωπο ή τα ζώα μέσω ενός τσιμπήματος. Ο ιός δεν μπορεί να μεταδοθεί από έναν άνθρωπο σε έναν άλλο.

Ο ιός του Δυτικού Νείλου απομονώθηκε για πρώτη φορά το 1937 από μία γυναίκα στην Ουγκάντα. Το 1953 απομονώθηκε από πτηνά που ενδημούν στο δέλτα του Νείλου. Πριν το 1997 θεωρείτο ότι ο ιός δεν μπορεί να προκαλέσει νόσηση στα πτηνά, ωστόσο εκείνη την εποχή ένα πιο λοιμογόνο στέλεχος στο Ισραήλ προκάλεσε το θάνατο σε διάφορα είδη πτηνών τα οποία είχαν παρουσιάσει συμπτώματα εγκεφαλίτιδας και παράλυσης. Λοιμώξεις που αποδίδονται στον ιό του Δυτικού Νείλου έχουν παρατηρηθεί στον άνθρωπο σε διάφορες χώρες τα τελευταία 50 χρόνια.

Το 1999 ένα στέλεχος ιού Δυτικού Νείλου που ξεκίνησε στο Ισραήλ και την Τυνησία, μεταφέρθηκε στη Νέα Υόρκη και προκάλεσε μία μεγάλη και δραματική επιδημία που εξαπλώθηκε στις ηπειρωτικές περιοχές των ΗΠΑ τα επόμενα χρόνια. Η επιδημία αυτή (1999-2010) έδειξε ότι η μεταφορά των παθογόνων που μεταδίδονται με φορείς σε περιοχές μακριά από τον τόπου ενδημίας τους, αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.

Οι μεγαλύτερες επιδημίες από τον ιό έχουν παρατηρηθεί στην Ελλάδα, το Ισραήλ, τη Ρουμανία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ.

Αίτια και Μετάδοση

Όπως προαναφέρθηκε, ο ιός μπορεί να μεταδοθεί στην άνθρωπο μέσω τσιμπήματος από ένα μολυσμένο κουνούπι. Τα κουνούπια μολύνονται όταν τραφούν από ένα πτηνό που μεταφέρει τον ιό στο αίμα του. Ο ιός τελικά φτάνει στους σιελογόνους αδένες του κουνουπιού. Στη συνέχεια, όταν το κουνούπι τσιμπήσει έναν άνθρωπο ή ένα ζώο μπορεί να μεταφέρει τον ιό σε αυτόν, προκαλώντας νόσηση.

Ο ιός μπορεί επίσης να μεταδοθεί μέσω άμεσης επαφής με μολυσμένα ζώα, το αίμα τους ή άλλους ιστούς.

Σπανιότερα, ο ιός μπορεί να μεταφερθεί μέσω μεταμόσχευσης οργάνου ή αίματος ή κατά το θηλασμό. Υπάρχει επίσης ένα καταγεγραμένο περιστατικό όπου ο ιός μεταφέρθηκε από τη μητέρα στο έμβρυο μέσω του πλακούντα.

Μέχρι σήμερα, δεν έχει αναφερθεί μεταφορά του ιού Δυτικού Νείλου από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω τυπικής επαφής. Το ίδιο ισχύει και για το νοσοκομείο, όταν φυσικά τηρούνται οι απαραίτητες προφυλάξεις.

Σημεία και Συμπτώματα

Οι περισσότεροι γιατροί πιστεύουν ότι ο κίνδυνος σοβαρής νόσησης από τον ιό του Δυτικού Νείλου είναι σχετικά μικρός. Περίπου το 80% των ασθενών που μολύνονται με τον ιό δεν παρουσιάζουν καθόλου συμπτώματα. Στους υπόλοιπους μπορεί να παρουσιαστούν διάφορα συμπτώματα τα οποία εμφανίζονται περίπου 2-15 ημέρες μετά τη μόλυνση.

Περίπου το 20% των ασθενών θα παρουσιάσει τον Πυρετό του Δυτικού Νείλου. Η λοίμωξη περιλαμβάνει συμπτώματα που ομοιάζουν τη γρίπη και χαρακτηρίζεται από πυρετό, κεφαλαλγία, μυαλγίες, ναυτία, έμετο και σπανιότερα διογκωμένους λεμφαδένες και εμφάνιση εξανθήματος στο στήθος, την περιοχή του στομάχου και την πλάτη.

Λιγότερο από το 1% των ασθενών (1 στους 150) θα παρουσιάσει σοβαρά συμπτώματα και ακόμα λιγότεροι θα εμφανίσουν επιπλοκές απειλητικές για τη ζωή. Τα άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις (όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης, ο αλκοολισμός και η καρδιακή νόσος) και οι ασθενείς με κατεσταλμένο ανοσοποιητικό σύστημα έχουν αυξημένη πιθανότητα να παρουσιάσουν επιπλοκές από τον ιό του Δυτικού Νείλου.

Τα σοβαρά συμπτώματα περιλαμβάνουν υψηλό πυρετό, κεφαλαλγία, ακαμψία του αυχένα, σύγχυση, τρόμο και σπασμούς. Η λοίμωξη με τον ιό του Δυτικού Νείλου μπορεί να οδηγήσει σε εγκεφαλίτιδα ή μηνιγγίτιδα. Ο ιός μπορεί να προκαλέσει οίδημα στον εγκέφαλο ή το νωτιαίο μυελό με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η ροή του αίματος στον εγκέφαλο. Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κώμα, παράλυση ή ακόμα και θάνατο. Οι νευρολογικές βλάβες μπορεί να είναι μόνιμες σε ορισμένους ασθενείς.

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν γιατί ορισμένοι ασθενείς αναρρώνουν γρήγορα από τον ιό, ενώ άλλοι παρουσιάζουν μακροχρόνια προβλήματα υγείας. Τα συχνότερα από αυτά περιλαμβάνουν:
•Μακροχρόνια μυϊκή αδυναμία και παράλυση, αίσθημα κόπωσης ή κεφαλαλγία.
•Σύγχυση, κατάθλιψη και διαταραχές της συγκέντρωσης και της μνήμης.
•Δυσκολίες στην επιτέλεση των καθημερινών δραστηριοτήτων.

Αν και η πλειοψηφία των ασθενών με ήπια συμπτώματα που ομοιάζουν γρίπη δεν χρειάζονται εξετάσεις αίματος για να διαπιστωθεί αν πάσχουν από τον ιό του Δυτικού Νείλου, επικοινωνήστε με τον γιατρό σας αν παρουσιάσετε:
•Σύγχυση
•Σπασμούς ή κρίσεις
•Έντονο οίδημα ή μόλυνση στην περιοχή ενός τσιμπήματος από κουνούπι
•Πυρετό
•Μυϊκή αδυναμία
•Σοβαρή κεφαλαλγία
•Ακαμψία του αυχένα
•Ξαφνική ευαισθησία στο φως ή αδυναμία να επιτελέσετε καθημερινές δραστηριότητες

Διάγνωση

Ο γιατρός σας θα χρειαστεί συνήθως να λάβει ένα δείγμα αίματος για να διαπιστώσει αν έχετε μολυνθεί με τον ιό του Δυτικού Νείλου. Το αίμα εξετάζεται στο εργαστήριο για την παρουσία αντισωμάτων για τον ιό, γεγονός που επιβεβαιώνει τη διάγνωση. Κατά τη λήψη του ιστορικού πριν την εξέταση αίματος, ο γιατρός θα σας κάνει ερωτήσεις για να διαπιστώσει αν έχετε εκτεθεί σε κουνούπια που μεταφέρουν τον ιό. Τα άτομα που ζουν ή έχουν ταξιδέψει πρόσφατα σε περιοχές που ενδημεί ο ιός διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο λοίμωξης.

Υπάρχουν δύο διαφορετικές εξετάσεις αντισωμάτων για τον ιό του Δυτικού Νείλου:

•Εξέταση πρώτης γραμμής: Η εξέταση αυτή γίνεται για να διαπιστωθεί αν κάποιος έχει εκτεθεί πτοσφάτως στον ιό του Δυτικού Νείλου. Το τεστ ELISA IgM είναι αυτό που επιλέγεται συχνότερα, ωστόσο υπάρχουν δύο είδη τεστ ELISA (το IgM και το IgG) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Το τεστ IgM δεν χρειάζεται πάντοτε εξέταση επιβεβαίωσης εφόσον είναι θετικό. Το γεγονός αυτό μπορεί να επιταχύνει τη διάγνωση. Αν υπάρουν επιβεβαιωμένα περιστατικά του ιού στην περιοχή και ανιχνευτούν αντισώματα στο πρώτο δείγμα αίματος, συνήθως τίθεται θετική διάγνωση και η θεραπεία προσαρμόζεται κατάλληλα.
•Εξέταση επιβεβαίωσης: Οι εξετάσεις αυτές γίνονται για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση ιού του Δυτικού Νείλου σε άτομα στα οποία η θετική πρώτη εξέταση μπορεί να αποδίδεται σε άλλα μέλη της οικογένειας του ιού του Δυτικού Νείλου, δηλαδή των φλαβοϊών (πχ. ο ιός της εγκεφαλίτιδας του St Louis ή ο Δάγγειος Πυρετός).

Θεραπεία και Πρόληψη

Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει εμβόλιο για τον ιό του Δυτικού Νείλου. Τα σοβαρά περιστατικά του ιού αντιετωπίζονται με υποστηρικτική αγωγή στο νοσοκομείο. Αυτή περιλαμβάνει συνήθως θεραπεία που βοηθά τον οργανισμό να αντιμετωπίσει τον ιό μόνος του, και όχι άμεση αντιμετώπιση της αιτίας της νόσου. Οι ασθενείς που έχουν μολυνθεί με τον ιό του Δυτικού Νείλου μπορεί να λάβουν ενδοφλέβια υγρά και αναπνευστική υποστήριξη.

Απουσία ενός εμβολίου, ο καλύτερος τρόπος προστασίας από τον ιό είναι η αποφυγή του τσιμπήματος από τα κουνούπια. Ο κίνδυνος μόλυνσης με τον ιό του Δυτικού Νείλου είναι αυξημένος κατά την περίοδο που υπάρχει έντονη δραστηριότητα κουνουπιών, δηλαδή από τον Απρίλιο μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου.

Για να προστατευτείτε από τα κουνούπια:

Χρησιμοποιήστε εντομοαπωθητικό
•Ενήλικες: Χρησιμοποιήστε εντομοαπωθητικό που περιέχει λιγότερο από 30% DEET (χημική ονομασία: Ν,Ν-διαιθυλ-μετα-τολουαμίδη) στα ρούχα και στις εκτεθειμένες περιοχές του δέρματος. Γενικότερα, η διάρκεια προστασίας για την περιεκτικότητα 30% είναι 6 ώρες ενώ για την περιεκτικότητα 10% είναι 3 ώρες.
•Παιδιά 2-12 ετών: Χρησιμοποιήστε DEET σε συγκεντρώσεις 10% ή λιγότερο και όχι περισσότερο από 3 φορές ημερησίως. Μην βάλετε εντομοαπωθητικό στα χέρια και το πρόσωπο και αποφύγετε την παρατεταμένη χρήση.
•Παιδιά 6 μηνών-2 ετών: Χρησιμοποιήστε εμτομοαπωθητικό DEET μία φορά ημερησίως αν υπάρχει υψηλός κίνδυνος επιπλοκών λόγω τσιμπήματος κουνουπιών. Στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιήστε αντομοαπωθητικό με συγκέντρωση DEET μικρότερη από 10% και ποτέ στο πρόσωπο και τα χέρια. Αποφύγετε την παρατεταμένη χρήση.
•Παιδιά κάτω των 6 μηνών: Μην χρησιμοποιήσετε εντομοαπωθητικό στα ρούχα ή το δέρμα.
•Έγκυες: Δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι το DEET είναι επιβλαβές για τις εγκύους ή τις γυναίκες πο θηλάζουν. Ωστόσο, για τις γυναίκες αυτές είναι προτιμότερο να χρησιμοποιήσουν μη χημικές μεθόδους προφύλαξης από τα κουνούπια.

Αποφύγετε τα κουνούπια
•Ελαχιστοποιήστε τον χρόνο που περνάτε έξω, ή παραμείνετε στο σπίτι από τη δύση μέχρι την ανατολή του ηλίου, κατά τις ώρες δηλαδή που η δραστηριότητα των κουνουπιών είναι πιο έντονη.
•Απομακρύνετε όλα τα λιμνάζοντα νερά από το σπίτι σας. Φροντίστε τις γλάστρες, την πισίνα αλλά και τις υπόλοιπες περιοχές που μπορεί να μαζευτεί νερό τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα. Τοποθετήστε τα καροτσάκια ή τα ποτιστήρια ανάποδα όταν δεν τα χρησιμοποιείτε.
•Αν έχετε φυτά στην αυλή σας, καθαρίστε την από τα ξερά φύλλα ή φρούτα που έχουν πέσει από τα δέντρα και τοποθετήστε τα σε κλειστές σακούλες. Απομακρύνετε επίσης πυκνά χόρτα, καθώς αποτελούν μέρος όπου τα κουνούπια πολλαπλασιάζονται.
•Βεβαιωθείτε ότι οι πόρτες και τα παράθυρα είναι κλειστά και δεν έχουν τρύπες.
Φορέστε προστατευτικό ρουχισμό
•Φορέστε ανοιχτόχρωμα ρούχα, μακρυμάνικες μπλούζες και παντελόνι.
•Χρησιμοποιήστε κουνουπιέρα στην κούνια, το καρότσι ή το χώρο που παίζει το παιδί, ιδιαίτερα όταν βρίσκεται έξω από το σπίτι, όπου υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για τσίμπημα κουνουπιών. Εναλλακτικά, ντύστε το παιδί με μακρυμάνικη μπλούζα και παντελόνι αν βρίσκεται σε περιοχή με κουνούπια.

Άλλες στρατηγικές πρόληψης

Εντομοκτόνα που καταστρέφουν τα κουνούπια στα διάφορα στάδια της ανάπτυξής τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν επίσης για τον έλεγχο του πληθυσμού των κουνουπιών. Οι τοπικές υγιειονομικές υπηρεσίες είναι υπεύθυνες για να αποφασίσουν αν πρέπει να γίνει χρήση εντομοκτόνων σε μία περιοχή εφόσον αυτό είναι απαραίτητο για να προληφθεί μία επιδημία από τον ιό του Δυτικού Νείλου. Εφόσον ληφθεί αυτή η απόφαση, πάντοτε ενημερώνεται ο πληθυσμός προκειμένου με ελαχιστοποιηθεί η έκθεση.
Η ανάπτυξη των κουνουπιών περιλαμβάνει 4 στάδια: αυγά, προνύμφες, νύμφες και ενήλικες. Τα ενήλικα θηλυκά κουνούπια εναποθέτουν τα αυγά τους μέσα ή γύρω από στάσιμα νερά. Τα αυγά εκκολάπτονται σε προνύμφες οι οποίες αναπτύσσονται στην περιοχή που βρίσκονται τα αυγά και τελικά εξελίσσονται σε ενήλικα κουνούπια.
Τα εντομοκτόνα καταστρέφουν είτε τις προνύμφες (προνυμφοκτόνα) είτε τα ενήλικα κουνούπια (ενηλικιοκτόνα).
Τα προνυμφοκτόνα είναι πιο αποτελεσματικά κατά την αρχή της περιόδου δράσης των κουνουπιών και λιγότερο μετά τα μέσα Αυγούστου. Χρησιμοποιούνται σε περιοχές όπου τα κουνούπια εναποθέτουν τα αυγά τους. Τα ενηλικιοκτόνα χρησιμοποιούνται συνήθως στα φυτά που βρίσκονται τα ενήλικα κουνούπια. Γενικότερα, τα προνυμφιοκτόνα είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούνται καθώς επιβαρύνουν λιγότερο τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον. Σκοτώνουν επίσης τα κουνούπια πριν ενηλικιωθούν και μποροούν να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές. Τα ενηλικιοκτόνα χρησιμοποιούνται μόνο σε περιοχές όπου υπάρχει αυξημένος κίνδυνος μόλυνσης ανθρώπων με τον ιό του Δυτικού Νείλου. Καθώς τα ενήλικα κουνούπια κινούνται συνεχώς, τα ενηλικιοκτόνα πρέπει να χρησιμοποιηθούν αρκετές φορές προκειμένου να περιοριστεί ο πληθυσμός των κουνουπιών.

Ο δρ Αντώνης Δημητρακόπουλος MD,PHD είναι ειδικός παθολόγος, Διευθυντής της Γ΄Παθολογικής Κλινικής του Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center.

H Αθηνά Σούρδη είναι Ειδική Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Γ’ Παθολογικής Κλινικής του Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center,Υπεύθυνη toy Λοιμωξιολογικού Ιατρείου

Βιβλιογραφία: World Health Organization, MedBroadcast